Inventarisatie van oude gildenattributen op de zolder van het schutshuis
"De Twee Zwaantjes"op 2 april 1990.

Enkele oude gildekostuums (model 1956).
De cape van de standaardruiter (model 1956).
Een zwart prijzenvest met een aantal medailles (geen zilver).
De "prijzenband" van de standaardruiter (waarvan de inhoud reeds eerder werd geinventariseerd.
Een grijze kist met de navolgende inhoud:
Een aantal oude rouwsjerpen en rouwtule voor 2 trommen en het koningszilver.
Een aantal bordeaux rode sjerpen ( vermoedelijk aangeschaft in 1950 bij de viering van het 350 jarij
bestaan).
Een doos met 3 kwasten van wimpels of sjerpen en de kwast en franjes van het "blauwe vaandel" (zie
hierna).
Een bundeltje met overschot van stof van het "bevrijdingsvaandel".
En een herinneringstegel van het liefdadigheidsfestijn Diessen 1978.

Een groene kist met opschrift "St. Willebrordusgilde" met de volgende inhoud:
Een doos met daarin de cape en de stropdas van de standaardruiter
(model 1973)
Een doos met overschot van stof en franjes van de standaard (1975).
Een plastic zak met wat kan worden samengevat als "vodden" en wat
naar onze mening kan worden weggegooid.

Een tussen glasplaten ingelijst madaillon van z.g. "blauwe vaandel"
met aan de ene zijde een ruiter te paard met kruisboog en aan de andere zijde zijn familiewapen
(vermoedelijk)
(moet een soort banier zijn geweest gevat in blauwe stof met zilveren franjes en een kwast).
Vogens A. v.d. Braak is over dit vaandel in vroeger tijden reeds iets gepubliceerd, en hij zal trachten dit te
achterhalen.

Een platte triplex kist met de navolgende inhoud:

De gildestandaard 1954.
De gildestandaard 1786

Een op witte stof vastgenaaid medaillon van een oud vaandel (in slechte staat, stof is grotendeels
verweerd en er ontbreken stukjes).
Het op witte stof overgebrachte medaillon
De standaard gedateerd 1786.
De standaard gedateerd 1954.
Het bevrijdingsvaandel.
2 (vooroorlogse) gele sjerpen met zilveren kwasten (in redelijke staat).
2 (vooroorlogse) bordeaux rode sjerpen met zilver galon (in slechte staat).

Voorts bevinden zich in de kast op zolder nog enkele houten banden van
gildetrommen.

Adviezen en aanbevelingen van A. v.d. Braak met betrekking tot de inhoud van de triplex kist.

Het op witte stof aangebrachte medaillon met daarop St. Willibrord in groen kazuifel met mijter en kromstaf
staande bij een put en een kerk in de hand verkeert in zeer slechte staat.
Stukken van het zijde zijn verweerd en verdwenen doch de voornaamste kenmerken zijn nog aanwezig.
Restaureren van de waarschijnlijk oudste attribuut zou kapitalen kosten en is dus niet haalbaar.

Om verder verval te voorkomen is aan te raden dit eveneens tussen glasplaten in te lijsten.

De stof van de standaard met jaartal 1786 is ongetwijfeld zeer oud doch gezien de staat waarin de
standaard nog verkeert is het twijfelachtig of het jaartal wel juist is.
Intensief gebruik van 1786 tot 1954 zou meer slijtage moeten geven.
Het geschilderd medaillon vertoont kleine scheurtjes en het doek is meerdere malen gestopt en opnieuw
genaaid.
De punten en de franjes zijn verdwenen.
In bruikleen geven aan het Noord-Brabants museum zou mits het museum
dit wil, te overwegen zijn.

Of eventueel inlijsten van het medaillon doch dit gaat waarschijnlijk
ten koste van het doek van de standaard en zou in ieder gevel zeer
voorzichtig en deskundig moeten gebeuren.
Men zou zich dan eerst moeten afvragen wat men er na inlijsting mee
zou willen doen.

De standaard 1954 waarvan het medaillon is geschilderd door Esschenaar
M. van Vucht is nog geheel compleet en in goede staat.
Het zou nog als reserve kunnen dienen.
We moeten het zeker niet weg doen..


Middenstuk van een blauwe standaard:

Het middenstuk van een blauwe standaard-vaan in het bezit van het
St. Willibrordusgilde te Esch, wordt in 1934 door Jolles als volgt omschreven:
"Een blauw-damastzijden standaardvaan met goudfranje en drie gouden
kwasten: in het midden op linnen geschilderd een gekroonde boogschutter te paard met handboog en
pijlen;
andere zijde een wapen onder een vijfpuntige kroon,
in vieren gedeeld; 1 en 4 een rode leeuw op zilver,
2 en 3 een zilveren duif met rode snavel op blauw;
wapenspreuk: "Tangenti Resisto"; (aanhangend ridderkruis:
Nederlandse Leeuw.").

Daarbij maak ik de volgende opmerkingen:
1.- Jolles heeft alle Brabantse gilden (ook Esch) omstreeks 1930 bezocht. Wat nu alleen nog een
middenstuk van een vaan is, heeft hij in 1930 nog als standaardvaan gezien.

2.- Het wapen op het overgebleven medaillon of middenstuk is het wapen van de familie Martini, die in de
vorige eeuw op Piacenza (Bergenshuizen) woonde. Dat is te vinden in het Nederlands Adelsboek 1915,
blz. 259. Daar staat dat onder MARTINI.





















3.- De wapenspreuk "Tangenti Resisto" betekent vertaalt in het
Nederlands: "Ik bied weerstand aan wie mij raakt".
In ronde taal gezegd is dat: "Ik laat mij niet opzij zetten".

4.- Vraag is nu: Welke Martini heeft ooit deze vaan aan het Essche Gilde geschonken?
Als men af mag gaan op de afbeelding van het ridderkruis
Nederlandse Leeuw onder het wapen, dan is een antwoord niet zo moeilijk. Want er is maar één Martini
geweest, die onderscheiden was met deze Orde. Dat was Jonkheer Antoni Martini. Hij was geboren in 1791
en hij overleed op Piaceza op 28 october 1869.

5.- Waarom of wanneer zou hij dan deze vaan geschonken hebben?
Ik heb daarover geen zekerheid en ik heb er geen bewijs voor kunnen vinden. Wel kan er een goede
aanleiding geweest zijn. Dat was de volgende:

Jhr. Antoni Martini had 14 kinderen (2 zijn jong gestorven).
Zijn eerste kind dat trouwde was een dochter; ze heette Wilhelmina.
Deze jonkvrouw Wilhelmina trouwde in 1843 met een zoon van De Grancy, die in ST. Michielsgestel op
Haanwijk woonde.
De bruidegom, jonkheer Karel de Senarclens de Grancy, was in het jaar vóór hij met Wilhelmina Martini
trouwde, gedurende 7 maanden burgemeester geweest van Esch.

6.- Nogmaals: er is geen bewijs te leveren> Maar het is zeer wel denkbaar dat het Essche Gilde zich
gemanifesteerd heeft
bij de trouwerij van de (oud)-burgemeester. En het is al evenzeer denkbaar dat de vader van de bruid, bij
die gelegenheid de standaard-vaan geschonken heeft, in 1843.

7.- Indien deze veronderstelling juist is, dan zou het overgebeleven
middenstuk van die blauwe standaardvaan nu 147 jaar oud zijn. Een leeftijd die voldoende is om het met
zorg te verduurzamen.


Pasen 1990 A.H.J. van den Braak.



Het gele bevrijdingsvlag:


Het gilde is in het bezit van een bevrijdingsvlag, die werd aangeboden bij de viering van het 350-jarig
bestaan in 1950.
De vlag is vervaardigd uit een parachute die tijdens de lucht-
landingen van geallieerde troepen in september 1944
is neergekomen op Esch grondgebied. (Waarschijnlijk te vroeg uitgeworpen door een vliegtuig, dat op
weg naar Arnhem door de Duitsers was aangeschoten).

Op de gele vlag zijn de naden van de schuin toelopende parachute-
banen duidelijk te onderscheiden. De motieven die op de vlag zijn aangebracht, zijn die van het Gilde in
oktober 1944 hebben bevrijd en van de herkregen vrijheid zelve. Ze zijn als volgt in beeld gebracht:

Het gilde wordt gesymboliseerd door het bordeaurode Andreas-of schuin-kruis zoals het Willibrordusgilde
dat ook in zijn vendeliers-vlaggen voert. De gemeente Esch wordt gesymboliseerd door de Esscheboom
uit het gemeentewapen (midden op de vlag. De bevrijding van het Duitse juk wordt verzinnebeeld door een
bevrijdingvogel, witte duif.
De bevrijdingstroepen die Esch hebben bevrijd, voerden de distel als embleem. Een krans van
disteltakken (als symbool van de bevrijders) omvat alle andere symbolen op de vlag: Het "bevrijde" Esch,
zijn wapen, zijn Gilde en zijn vrijheid.

De vlag is een specifieke herinneringsvlag. Zij is ontworpen door de directeur van de katholieke
schildersschool in Boxtel, de heer Notenboom, in opdracht van de Heemkundige Kring Boxtel die de vlag
op 18 mei 1950 aan het Gilde heeft geschonken.

Schijndel, Pasen 1990 A.J. van den Braak.



De oudste vlag van het gilde:


De gildevlag zoals het Willebrordusgilde in Esch die voert, is een vlag van witte stof waarop in
schilderswerk is aangebracht een rood schuinkruis met in het midden een medaillon waarop een
afbeelding van de patroon Sint Willibrord. De vlag heeft verder rondom een rand in rood. Op de
opengebleven velden zijn in groen en rood ornamenten aangebracht.
De vlag dateert uit 1989; ze werd vervaardigd door mevrouw Lelieveld van Lanschot te Sint Michielsgestel.
Deze vlag is thans bij het gilde in "dagelijks" gebruik en verkeert in zeer goede staat.

De twee jaar geleden verkregen vlag, diende bij haar aanschaf in 1989 ter vervanging van een ongeveer
gelijk exemplaar dat door veelvuldig gebruik te veel schade had opgelopen om het nog als een
gildevertegenwoordigend zinnebeeld in het openbaar mee te voeren.
Zo'n vervanging van de oude vlag door een nieuwe, had ook al eerder bij het Willebrordusgilde plaats
gehad. Als bewijs daarvan zijn in het gildenbezit de sleetse en daarom vervangen exemplaren nog
aanwezig; in totaal drie stuks, het in 1969 afgedankte exemplaar inbegrepen.

Deze drie oude vlaggen of wat daar aan gescheurde banen stof van is overgebleven zijn vrijwel identiek.
Het verschil dat een van de drie kenmerkt is, dat die vlag niet in schilderwerk is uitgevoerd maar in
zogenoemd applicatiewerk waarbij uitgeknipte figuren met een naald worden vastgehecht op het
onderliggende doek.
Het oudste exemplaar van de drie is geschilderd op fijne witte zijde en verkeert in een zeer desolate
toestand. Deze vlag was in elk geval al aanwezig omstreeks 1930. In dat jaar werd ze door Jolles
bescheven in zijn boek over de Schuttersgilden. Over de herkomst van deze vlag vermeldt hij niets.

Na uitvoerig onderzoek durf ik nu wel te zeggen dat deze vlag dateert uit het jaar 1893. In dat jaar, op de
tweede zondag van de kermis (de Essche kermis viel toen nog in oktober en duurde twee zondagen), is
die vlag aan het gilde aangeboden door op Eikenhorst wondende echtpaar van Rijckevorsel-Westerwoudt.
Genoemd echtpaar Alphons van Rijckevorsel en Elisabeth Westerwoudt vierden in oktober 1893 hun
koperen bruiloft.
Bij die gelegenheid schonken zij aan het Willebrordusgilde te Esch een vlag "die de meer dan 300 jaar
bestaande vlag moet vervangen.(1)

Die toen meer dan 300 jaar bestaande vlag is er ook nog. Dat wil zeggen: de troosteloze restjes van die
vlag zijn nog aanwezig. Of die restjes werkelijk 300 jaar oud zijn is (nog) niet vastgesteld maar dat ze zeer
oud zijn staat wel vast.
De nog met de hand geborduurde beeltenis van de patroon Sint Willibrord, is op de schamele gerafelde
stroken zijde duidelijk nog aanwezig.
Gezien zowel de (waarschijnlijk zeer hoge) ouderdom als het met de hand uitgevoerde borduurwerk, is het
zaak om de nog bestaande resten van deze vlag, zorgvuldig en beschermd te conserveren. Over de wijze
waarop dat zou kunnen gebeuren is waarschijnlijk wel advies in te winnen bij het Textielmuseum in
Tilburg.



Schijndel April 1991
A.H.J. van den Braak

1) Dit gegeven is ontleend aan de tekst van een in 1893 opgestelde oorkonde
waarin de schenking werd vast gelegd.
Deze oorkonde is door de dochter van het echtpaar Van Rijckevorsel bewaard.
Na haar overlijden is die oorkonde waarschijnlijk opgeborgen in het familiearchief Van Rijckevorsel dat
beheerd wordt door de heer K.van Rijckevorsel in Zeist.


In het oude schutshuis aangetroffen